جایگزینی داروی گیاهی در درمان افسردگی

دكتر امیر شعبانی در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به اینكه امروز در جهان، اختلال افسردگی در میان شایع ترین و صدمه زاترین اختلالات و بیماری ها جای دارد، اظهار نمود: شعار امسال سازمان جهانی بهداشت امسال «بیایید درباره افسردگی صحبت كنیم» در نظر گرفته شده است. پژوهش معتبری كه اخیرا انجام شده نشان داده است فراوانی جاری اختلال افسردگی در ایران بالاست و از خیلی از كشورهای دیگر هم فزونی یافته است. همینطور می دانیم كه افسردگی زمینه ساز بروز خیلی از بیماری های جسمانی است و بیشتر آنها بدون كنترل افسردگی، به بهبودی كامل نمی رسند.

وی ادامه داد: از جانب دیگر وجود افسردگی در یك یا چند تن از اعضای هر خانواده، سلامت روان سایر افراد خانواده را هم تهدید می كند و در مجموع به افت كارایی و كیفیت زندگی كل خانواده و از دست رفتن احساس خوشبختی منتهی می شود؛ بنابراین پیشگیری از بروز افسردگی از یك سو و مدیریت و درمان مناسب آن از سویی دیگراهمیت زیادی در مسیر دستیابی به شاخص های سلامت فرد، خانواده و اجتماع دارد. درمان مناسب افسردگی باید سه خصوصیت مهم داشته باشد. غفلت از هریك از آنها ممكن است تبعات حاصل، بلند مدت یا گاهی جبران ناپذیر داشته باشد؛ چون افسردگی در صورت مزمن شدن، شدیدتر شدن و یا عودكردن تغییرات مغزی و محیطی بیشتری به دنبال دارد و درمان آن به تدریج دشوارتر و تبعات آن غیرقابل بازگشت تر می گردد.

عوارض تاخیر در درمان افسردگی چیست؟

شعبانی خصوصیت اول درمان های مناسب افسردگی را تشخیص و شروع به موقع معرفی نمود و اضافه كرد: در پژوهش ها نشان داده شده است كه تأخیر در شروع درمان افسردگی به عود بیشتر آن منجر می گردد و هر عود افسردگی هم به نوبه خود با احتمال بالاتر عود بعدی و عواقب ناگوارتر همراه می گردد. علاوه بر آن گاهی افسردگی در حدی است كه تأخیر در درمان، در همان زمان می تواند تبعاتی جدی مانند از دست دادن شغل، ازهم پاشیدگی خانواده یا حتی خودكشی داشته باشد.

عضو انجمن روانپزشكان همینطور خاطرنشان كرد: خصوصیت دوم این درمان ها تشخیص درست نوع افسردگی است. شاید برخی ندانند كه افسردگی انواع و اقسامی دارد و برحسب نوع، شدت و خصوصیاتی دیگر، روش درمانی مؤثر انتخاب می گردد. این شیوه كه خود فرد افسرده یا خانواده او بر پایه باورهای پیشین، تمایلات شخصی یا القائات دیگران روشی را ترجیح دهند و روشی دیگر را كنار بگذارند به مفهوم دور زدن مرحله مهم تشخیص نوع بیماری است و چنین نگاهی در هر حوزه دیگر پزشكی هم غیرقابل تأیید است. بعنوان مثال، ممكن است یك فرد ورزش كردن را برای درمان افسردگی خود كافی بداند، فردی دیگر سفر كردن را، یا مصرف دارو، روان درمانی، مشاوره، هیپنوز، طب سنتی، یا طب سوزنی را روش مناسب بداند.

شعبانی اضافه كرد: به كارگیری هر روش درمانی باید بر یك تشخیص درست استوار باشد. افسردگی ناشی از یك بیماری داخلی، هورمونی یا مغزی مشخص یا شناخته نشده، افسردگی ناشی از مصرف یا قطع یك ماده، افسردگی ناشی از یك علت محیطی، افسردگی دوقطبی، افسردگی فصلی، افسردگی همراه با سوگ و موارد دیگر هركدام پروتكل درمانی خاصی دارد.

این روانپزشك خصوصیت مهم سوم را انتخاب روش مؤثر درمان اعلام نمود و ادامه داد: روش درمان بر مبنای نوع افسردگی و شرایط ویژه هر فرد تعیین می گردد و راهنماهای بالینی معتبری در جهان برای مشخص كردن جایگاه علمی و اولویت هر روش در میان سایر روش ها تدوین شده و مورد استفاده است. عدم بهره گیری از نتایج مطالعات معتبر و نتایج مورد اجماع جهانی، و به كارگیری روش هایی كه به شیوه ای علمی آزموده نشده اند به شكل بالقوه همان عواقب درمان دیرهنگام و تشخیص نادرست را به دنبال دارند.

جایگزینی داروی گیاهی در درمان افسردگی؛ مردود یا قبول؟

وی همینطور افزود: فرد ممكن است با این تصور كه روشی كم عارضه مانند ورزش كردن، اصلاح تغذیه یا استفاده از داروهای گیاهی را در پیش گرفته و به این شكل از مصرف داروهای ضدافسردگی جلوگیری كرده است، وی در واقع با این شیوه شروع درمان مؤثر را به تأخیر انداخته و احتمال بروز تبعات بعدی را افزایش داده است. هرچند ورزش كردن امری بسیار پسندیده و اصلاح تغذیه هم در مواردی ضروری است، اما كنار گذاشتن روش اصلی و خط اول درمان افسردگی با انجام موارد فوق توجیه نمی شود. همینطور این توجیه كه مصرف یك داروی گیاهی به علت كم عارضه بودن جایگزین مصرف داروی اصلی شود، به كل مردود است.

شعبانی درباره اظهاراتی درباره امكان درمان افسردگی به كمك داروهای گیاهی هم توضیح داد و اظهار داشت: پیش از آن كه یك داروی كم عارضه تر جایگزین دارویی با احتمال عوارض جانبی بیشتر شود، مؤثر بودن روش و حتی مؤثرتر بودن آن نسبت به سایر گزینه ها دارای اهمیت اساسی است. این كه یك داروی گیاهی یا روش سنتی بخواهد بعنوان خط اول درمان اختلال افسردگی به كار رود باید در راهنماهای بالینی در جایگاهی بالاتر از سایر روش ها قرار گرفته باشد كه البته هیچ كدام از این داروها تا كنون در این جایگاه قرار نگرفتند. هرچند اقلام انگشت شماری از آنها در راهنمای مذكور تعیین جایگاه شده اند، اما این موقعیت اصلاً در اندازه ای نیست كه به شكلی كه اكنون در رسانه های عمومی تبلیغ می گردد بتواند آنها را فراتر از درمان های مؤثر موجود مانند داروها و روان درمانی ها قرار دهد.

وی ادامه داد: باید به این نكته هم توجه شود كه داروهای گیاهی معدود مورد اشاره در راهنمای بالینی، اغلب با سفارش های رایج در رسانه ها متفاوت اند و اكثریت قاطع داروهای گیاهی رایج و تبلیغ شده جایی در راهنماهای علمی مورد اجماع ندارند. داروهای گیاهی انواع زیادی دارند كه بر پایه دانش امروز، تنها تعداد انگشت شماری از آنها ممكن است برای موارد «غیرجدی» افسردگی قابل تجویز باشند.

به گفته این عضو انجمن روانپزشكان در میان روش های علمی درمان اختلالات افسردگی كه در خط اول درمان موارد متوسط تا شدید قرار گرفته اند، كماكان داروها مهم ترین هستند و بیشترین شواهد به نفع اثربخشی یا به عبارت دقیق تر هزینه-اثربخشی آنهاست. با این حال، روان‎ درمانی بخصوص از انواع شناختی-رفتاری و بین فردی دارای شواهد كافی برای به كارگیری در موارد افسردگی خفیف تا متوسط است و هنگامی كه در كنار درمان دارویی استفاده گردد كارایی بیشتری از اثر مستقل هریك از درمان های دارویی و روان درمانی به دست خواهد آمد.

تجویز نورو فیدبك قابل تایید نیست

وی با اشاره به اینكه می توان روان درمانی را در كنار درمان دارویی در موارد افسردگی شدید به كار برد، اظهار نمود: روان درمانی بعنوان درمان نگهدارنده اختلال افسردگی برای جلوگیری از بازگشت افسردگی هم در كنار درمان دارویی یا به تنهایی مؤثر است. با این حال در بیشتر موارد اختلالات افسردگی متوسط تا شدید، با عنایت به احتمال زیاد عود و تبدیل آن به شكل مقاوم به درمان، مصرف دارو ضروری است.

شعبانی در ادامه خاطرنشان كرد: ابزارهایی هم برای درمان افسردگی در موارد مقاوم به درمان در دسترس است كه بیشترین شواهد موجود برای اثربخشی آنها به درمان با ECT یا تشنج درمانی الكتریكی تعلق دارد و بعد از آن rTMS یا همان تحریك مغناطیسی با استفاده از جمجمه هم بعنوان ابزاری با موارد تجویز محدودتر موجود است. ابزاری به نام نوروفیدبك هم ممكن است برای درمان افسردگی تبلیغ شود، اما واقعیت آن است كه تا كنون اثربخشی آن در این زمینه ثابت نشده و تجویز آن قابل تأیید نیست. در این مسیر، پرهیز از راهكارهایی كه فاقد مبنایی علمی است و صرفاً بر مبنای شاخص هایی چون باورهای رایج عمومی یا نظر افراد صاحب نام شكل گرفته و هنوز به شیوه ای قابل اعتنا به محك آزمون سپرده نشده، لازم است.